Tempera

RECEPTENBOEK: TEMPERA

Wie in de keuken wel eens eiwit gemorst heeft, zal bemerkt hebben dat als het niet direct opgeruimd wordt, het eiwit verhardt tot een watervast velletje. Meng er pigment door en men heeft verf. Voordat olieverf in gebruik kwam, was het gebruik van ei in de schilderkunst het meest toegepast. Hoewel ei in natte vorm snel bederft, vormen de eiwitmoleculen als het water is verdampt onder invloed van lichtenergie een laagje dat de eeuwen kan doorstaan. Goed uitgeharde ei-verf is zelfs buiten houdbaar zoals op het operagebouw in Zagreb te zien valt.

 
Afbeelding 1

EI-TEMPERA

Eigeel, water en pigment

De klassieke techniek van het schilderen met ei berust op het hard worden van het eiwit onder invloed van het (zon)licht. Het eigeel bevat meer van de chemische stof “eiwit” dan het “wit”. Eigeel bevat ook een ei-olie die een gedroogde en uitgeharde laag soepel houdt, belangrijk voor het behoud van ei als bindmiddel in verf.

Het eigeel wordt uit de dooierzak gehaald (zie foto’s) en met een beetje water (+/- 1 milliliter per dooier) losgeslagen. Pigment wordt met water tot een pasta gewreven. Pigmentpasta en eigeel worden om te beginnen in een volumeverhouding van 1 op 2 met elkaar vermengd. Elk pigment heeft voor een optimaal resultaat meer of minder eigeel nodig. Met de volgende test valt te bepalen of men voldoende bindmiddel gebruikt. Breng op een glasplaat een streek van de onverdunde ei-verf aan. Laat deze in zonlicht of bij een UV-lamp uitharden. Wanneer de verf met een paletmes als een continue film van de glasplaat valt te halen is de verf geschikt voor gebruik. De klassieke methode van schilderen houdt in dat men de verf met water verdunt en met een bijna droge kwast in een streek opbrengt. In de zon of bij een UV-lamp is de verfstreek in enkele seconden uitgehard en kan een volgende laag worden opgebracht. Volgende lagen mengen zich niet met de vorige. Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld aquarelverf.

Afbeelding 2
Afbeelding 3

Meerdere lagen ei-verf over elkaar heen vertonen twee effecten. Het licht wordt aan de verschillende scheidingsvlakken teruggekaatst. Daardoor blijven ei-tempera schilderijen zo goed zichtbaar in de donkere Romaanse kerken. Ten tweede omdat het licht door meerdere lagen die als kleurfilters werken gaat, ontstaan zuiverder kleuren dan wanneer er sprake is van een dikke laag verf.

VETTE TEMPERA

Eigeel, standolie, water, en pigment

Eigeel bevat naast eiwit en ei-olie ook lecithine. Dit is een emulgator waarmee oliën tot wel zeven keer het volume van eigeel kunnen opnemen, terwijl het mengsel nog steeds met water verdunbaar blijft. In feite hebben we bij gebruik van een drogende olie hier een oude vorm van waterverdunbare olieverf.  Als olie kan lijnolie of standolie worden genomen. Voeg de standolie heel langzaam onder roeren toe aan het eigeel. De olie moet de tijd krijgen om fijnverdeeld in het waterige milieu van het eigeel te worden opgenomen. Voegt men met name in het begin de stand(lijn)olie te snel toe, dan wordt het water van het eigeel in fijne druppeltjes in de olie opgenomen. Dan is de emulsie mislukt. Degenen die ervaring hebben met mayonaise maken kennen ongetwijfeld dit verschijnsel.

Afbeelding 5

Bij de pure ei-tempera dient men het pigment eerst met water tot een pasta te maken. Het bindmiddel van ei met standolie kan direct met droog pigment tot een verf worden aangewreven. Om deze verf met water te verdunnen dient men het water druppel voor druppel in de verf te werken. Anders gaat de verf schiften. Bedenk dat de verf eerst met het water verdikt voordat het met meer water wordt verdund.

LIJM-OLIE EMULSIE

Huidenlijmoplossing uit recept 7, met twee delen lijnolie en pigmentpasta

Behalve met eiwitten uit het ei, kan men ook olie emulgeren met eiwitten uit dierlijk materiaal als de huid of caseïne uit de melk. Meng onder stevig roeren druppel voor druppel lijnolie in een lijmoplossing van 7 gram in 100 ml water. Wrijf vervolgens hier een pigmentpasta in. Het emulgeren gaat soms wat lastig en kan verbeterd worden door een paar druppels ammonia toe te voegen. In een lijmoplossing kan niet zoveel olie geëmulgeerd worden als in ei. Tweemaal het volume olie in lijm is wel mogelijk. De verf droogt bros op en is niet geschikt om in dikke lagen of op flexibele ondergronden toegepast te worden.

Afbeelding 6
Door het gebruiken van onze website, ga je akkoord met het gebruik van cookies om onze website te verbeteren. Dit bericht verbergen Meer over cookies »